«Ένας κόβει κι άλλος ράβει κι όλοι τσούρμο στο καράβι…»
Το Χάρτινο Τρελοβάπορο «Τα Χανιωτάκια» συνεχίζει το ταξίδι του…
«Ό,τι μπόρεσα ν’ αποκτήσω μια ζωή από πράξεις ορατές για όλους…το χρωστώ σ’ ένα είδος ειδικού θάρρους που μου ‘δωκεν η ποίηση.
Να γίνομαι άνεμος για το χαρταετό και χαρταετός για τον άνεμο, ακόμα κι όταν ουρανός δεν υπάρχει!».
(Οδυσσέας Ελύτης από το Μικρό Ναυτίλο)
Με αυτόν τον πρόλογο, που σήμερα βρίσκω επίκαιρο όσο ποτέ, αποχαιρετούσα το περιοδικό «Τα Χανιωτάκια»,και τα αγαπημένα μου Χανιά το 2002, μέσα από τις σελίδες του 53ου τεύχους. Τότε, που ακόμα ήταν τα χρόνια μιας σχετικής ευμάρειας που για πολλά από τα παιδιά που έγραφαν ήταν απλά μια ευχάριστη, δημιουργική μορφή έκφρασης και δημιουργίας. Σήμερα όμως, στις συνθήκες κρίσης και από-γνωσης για τα παιδιά, σήμερα που «ουρανός δεν υπάρχει…», η διατήρηση και η αναβάθμιση του περιοδικού αποτελεί -κατά την ταπεινή μου γνώμη- μια πολύ μεγαλύτερη από τότε αναγκαιότητα και ένα ζήτημα πρώτης προτεραιότητας για τον Σύλλογο, την εκπαιδευτική κοινότητα των Χανίων, καθώς και άλλων νομών.
Όπως προκύπτει από την εισήγηση του Γιώργου Πιτσιτάκη, με τη μελέτη για το νεανικό έντυπο στον 20ο αι. οι μαθητικές εφημερίδες και τα περιοδικά παρουσίαζαν ιδιαίτερη έξαρση σε περιόδους έντονης λαϊκής καταπίεσης η οποία συνδέονταν πάντα και με την απαξίωση των ιδεών και του πρωτογενούς λαϊκού πολιτισμού.
Από την αρχή της πορείας του περιοδικού, πολύ σωστά θεωρήθηκε η μαθητική εφημερίδα και το μαθητικό έντυπο σε οποιαδήποτε μορφή του, ως μια σημαντική εκπαιδευτική δραστηριότητα που υποστηρίζει το διδακτικό έργο του δασκάλου και τη μαθησιακή διαδικασία. Κι αυτό διότι, εκτός των άλλων τεκμηριωμένων προσεγγίσεων τών επιστημών της αγωγής, επέδρασαν και τα βιώματα της σχολικής ηλικίας των δασκάλων.
Στη δεκαετία του 1980 έχουμε μια εκδοτική έκρηξη στο νομό Χανίων, με έναν εντυπωσιακό αριθμό μαθητικών εφημερίδων και εντύπων από σχολεία, τάξεις σχολείων ή διασχολικά. Το εναρκτήριο λάκτισμα δίνει ο Σύλλογος Δασκάλων.
«Τα Χανιωτάκια» δημιουργούνται και εδραιώνονται –καθόλου εύκολα- τη δεκαετία 1983-1993, όπως παρουσίασε η προηγούμενη ομιλήτρια. Το καταρχήν λεπτεπίλεπτο τετρασέλιδο αύξανε τις σελίδες του, απόκτησε εξώφυλλο, μεγάλωνε, ομόρφαινε, γινόταν καλύτερο και τελικά αυτονομήθηκε. Η συντακτική επιτροπή προσπάθησε να ανανεώσει το περιοδικό, ξεκινώντας από την εμφάνισή του. Ήμασταν ήδη στην τεχνολογία με τις offset μηχανές που είχαν αντικαταστήσει τη λινοτυπία. Οι δυσκολίες που αντιμετωπίστηκαν στη σελιδοποίηση των πρώτων τευχών, μοντάροντας τα ριζόχαρτα, ξεπερνιούνταν από το καλό και δημιουργικό κλίμα που επικρατούσε και τις διαρκείς αναζητήσεις για καλύτερη αισθητική με σφραγίδα ποιότητας.
Το εξώφυλλο και το λογότυπο του περιοδικού αντικαταστάθηκε, είτε με ολοσέλιδες ζωγραφιές μαθητών είτε ήταν φιλοτεχνημένο από μέλη της επιτροπής (τεύχη 37-47). Από το 48ο έως το 61ο τεύχος το εξώφυλλο φιλοτεχνείται από ζωγράφους ή εικονογράφους παιδικών βιβλίων. Έτσι, τα εξώφυλλα κοσμούν έργα των Πικάσσο, Νικόλα Ανδρικόπουλου, Βαγγέλη Ελευθερίου, Φωτεινής Στεφανίδου, Εύης Τσακνιά, Άννας Μενδρινού-Ζαμπέλη, Φρίξου Θεοδοσάκη, Άννας Σίνου, Λίνας Κουντουράκη, Ευγένιου Σπαθάρη, Πέτρου Ζαμπέλη, Καλλιτεχνικής Εταιρείας «Αίσωπος» και Λιάνας Δενεζάκη.
Επίσης, το σαλόνι του περιοδικού στολίζουν έργα Ελλήνων και ξένων ζωγράφων όπως του Θεόφιλου, του Σαγκάλ, του Πέτρου Ζαμπέλη, του Νίκου Μπλαζάκη, του Μαξ Ερνστ, της Εύης Τσακνιά, του Γιάννη Τσαρούχη, του Γεωργίου Ιακωβίδη. Ήταν μια προσφορά στους μαθητές με στόχο την καλλιέργεια της καλαισθησίας και τη γνωριμία με εικαστικούς καλλιτέχνες. Όμως, και στο εσωτερικό του περιοδικού έγιναν μεγάλες αλλαγές όσον αφορά την ύλη , το περιεχόμενο και την εμφάνιση.
Επειδή τα κείμενα που έστελναν οι μαθητές άρχισαν να επαναλαμβάνονται και να περιστρέφονται γύρω από τα ίδια θέματα, η επιτροπή δούλεψε ως εξής: Έστελνε στους μαθητές ένα γράμμα που τους πρότεινε θέματα που θα μπορούσαν ν’ ασχοληθούν χωρίς αυτό να είναι δεσμευτικό. Η μέθοδος απέδωσε κι ένας τεράστιος όγκος εκλεκτής ύλης συγκεντρωνόταν στα γραφεία των δασκάλων με συνέπεια τη μεγαλύτερη δυσκολία στην επιλογή. Οι σελίδες αναμορφώθηκαν και πολλές νέες στήλες καθιερώθηκαν. «Τα Οικολογάκια» για το περιβάλλον την περιβαλλοντική εκπαίδευση, Μικροί Λογοτέχνες, Ματιές στον κόσμο, Κόκκινη κλωστή δεμένη, Αγαπημένο μου βιβλίο, Τα σχολεία δημιουργούν, Αισθητική γωνιά, Ντο ρε μι η κυρία Μουσική, Μικροί ποιητές, Διαγωνισμός κόμικς, Ιστορικά μνημεία του τόπου μας, Μικρός αθλητής, εικονοϊστορίες, Τα μουσεία μας, Ταινιοπαρουσίαση, Διάφορα αλλά όχι …αδιάφορα, Μουσικά ταξίδια, Ελάτε να παίξουμε και η Αλληλογραφία.
(Ξεχωριστές είναι οι σελίδες με τους Άθλους του Πονηρίδη, που είχαν μεγάλη απήχηση στον μαθητόκοσμο, με γελοιογραφίες του δασκάλου-σκιτσογράφου Χρήστου Πετράκη ο οποίος εξηγεί: «Ο Πονηρίδης παιδιά είναι κάποιος ανάμεσά μας που δεν πρέπει καθόλου να τον… αντιγράψουμε! Είναι ένα “κακό παιδί” που ταλαιπωρεί τους (ταλαίπωρους) γονείς και δασκάλους του! Όμως μέσα του κρύβει πολύ καλό εσωτερικό κόσμο…»).
Ιδιαίτερα σημαντική θεωρώ και την προβολή από τις σελίδες του περιοδικού των ομαδικών εργασιών και των εντύπων των σχολείων με το εξώφυλλο και περιληπτική παρουσίαση του καθενός απ’ αυτά, πετυχαίνοντας έτσι την καταγραφή και διάσωση εξαιρετικών πρωτοβουλιών που επικοινωνούνταν άμεσα με τα σχολεία του νομού και έφταναν όσο μακριά έφτανε και το περιοδικό, στο χώρο και στο χρόνο.
Σημαντική ήταν επίσης και η οργάνωση των αποδεκτών εκτός του νομού. Η Εθνική Βιβλιοθήκη, ο Κύκλος του ελληνικού παιδικού βιβλίου, καθηγητές των Παιδαγωγικών Τμημάτων στον τομέα της παιδικής λογοτεχνίας όπως ο κος Πολυδεύκης Ασωνίτης στα Γιάννενα, η κα Τζίνα Καλογήρου στην Αθήνα κ.α. αξιοποιούσαν Τα Χανιωτάκια ως μοναδικό πανελλαδικά παράδειγμα διασχολικού εντύπου για τους εκκολαπτόμενους συναδέλφους μας.
Σε όλη την πορεία του περιοδικού υπήρξαν συνεργασίες με πολλούς συγγραφείς παιδικών βιβλίων τους και καλλιτέχνες, από τους οποίους πάρθηκαν συνεντεύξεις και παρουσιάστηκε το έργο τους. Από τις σελίδες του παρήλασαν η Μάρω Λοΐζου, η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, η Ειρήνη Μάρρα, η Σοφία Ζαραμπούκα, ο Ευγένιος Τριβιζάς, η Ζωή Βαλάση, η Βούλα Μάστορη, ο Χρήστος Μπουλώτης, ο Μάνος Κοντολέων, η Φωτεινή Φραγκούλη, η Θέτις Χορτιάτη, η Σάσα Βούλγαρη, η Σοφία Μαντουβάλου κ.ά. Προσφέρθηκαν αρκετά πρωτότυπα επιτραπέζια παιχνίδια στους αναγνώστες του. Δεν έφταναν όμως αυτά.
Τα Χανιωτάκια έπρεπε ν’ αποκτήσουν πρόσωπο, να ζωντανέψουν και να δημιουργήσουν σχέσεις φιλίας με τα παιδιά. Γι’ αυτό οργάνωναν εκδηλώσεις. Γιόρτασαν την Παγκόσμια ημέρα δικαιωμάτων του παιδιού με την Unicef με τη συμμετοχή εκατοντάδων παιδιών. Οργάνωσαν το 1995 και για 3 συνεχόμενες χρονιές φεστιβάλ παιδικού θεάτρου με τίτλο «Τα Χανιωτάκια παίζουν θέατρο» και τη συμμετοχή δεκάδων σχολείων και χιλιάδων θεατών. Τίμησαν την Παγκόσμια ημέρα παιδικού βιβλίου για 3 συνεχή έτη με 3ήμερες και 4ήμερες εκδηλώσεις σε συνεργασία με την Παιδική Βιβλιοθήκη του Δήμου Χανίων. Οργάνωσαν εκθέσεις βιβλίου και αποκριάτικης μάσκας.
Το 1998, όταν Τα Χανιωτάκια έγιναν 15 χρονών, «περιοδικό έφηβος» πια, γιόρτασαν τα γενέθλιά τους με μια λαμπρή γιορτή στα Νεώρια. Εξέδωσαν τους άθλους του Πονηρίδη σε μια έκδοση προς τιμή του δημιουργού του, όταν συνταξιοδοτήθηκε. Επίσης, το περιοδικό Νέμεσις το 2000, στο αφιέρωμα ¨3 έντυπα- 1 μήνυμα από τα Χανιά¨ παρουσίασε Τα Χανιωτάκια –μαζί με το περιοδικό Έρεισμα και το Φουρόγατο- γράφοντας μεταξύ άλλων: «Τα Χανιωτάκια» συνεχίζουν τη δημιουργική πορεία τους χάρη στον ενθουσιασμό των παιδιών, την εθελοντική προσφορά των εκπαιδευτικών της Συντακτικής Επιτροπής και την υποστήριξη του Συλλόγου Δασκάλων – Νηπιαγωγών Χανίων, δίνοντας ένα παράδειγμα για άλλους τρόπους και άλλους δρόμους ενθουσιώδεις και δημιουργικούς για το Σχολείο και την Παιδεία». Τα Χανιωτάκια είναι ένα χάρτινο καράβι, ολόφωτο, καλοτάξιδο, μεγάλο τόσο όσο να χωράει όλους όσους αγαπούν τα ταξίδια του νου χωρίς κανέναν ν’ αφήνει απ’ έξω. Τη χρονιά που διανύουμε το περιοδικό συμπληρώνει 30 χρόνια, χωρίς διακοπή και αποτελεί το μακροβιότερο μαθητικό περιοδικό της Κρήτης και μοναδική περίπτωση διασχολικού εντύπου πανελλαδικά.
Γι’ αυτά και πολλά άλλα, Τα Χανιωτάκια βραβεύτηκαν το 2001 από την εφημερίδα «Τα Νέα» με έπαινο στον 8ο Πανελλήνιο διαγωνισμό μαθητικού εντύπου. Αναμφισβήτητα μια κορυφαία στιγμή για το περιοδικό, γιατί μέσω του τύπου ταξίδεψε σε όλη την Ελλάδα. Για μας πάντως το μεγαλύτερο και πρώτο βραβείο ήταν η χαρά που μοιραζόμαστε παρέα κάθε φορά που, μετά από πολύ κόπο, ένα τεύχος ολοκληρωνόταν κι έφτανε στα χέρια των μαθητών.
Αξιοσημείωτες και σημαντικές είναι επίσης οι πρωτοβουλίες συνεργασίας με ελληνικά σχολεία της ομογένειας και η φιλοξενία των εργασιών του στις σελίδες του περιοδικού, καθώς και η συμμετοχή μαθητών στη συντακτική επιτροπή του.
Αν ανέλυα και αν απαριθμούσα τις δράσεις και τη θεματολογία των χανιωτακιών, για όλον αυτόν του καιρό που έχει προηγηθεί, δε νομίζω πως θα έφτανε ολόκληρη η αποψινή βραδιά. Γι’ αυτό και προσπάθησα όσο γίνεται πιο συμπυκνωμένα να σταθώ στις σημαντικότερες φάσεις και στιγμές της ιστορίας του.
Όμως θα ήταν σοβαρή παράλειψη να μην αναφερθώ στα πρόσωπα που έχουν μακρά διαδρομή, παράλληλη με την πορεία του περιοδικού την τελευταία εικοσαετία, με πιθανό κίνδυνο να έχω ξεχάσει κάποιον. Η Δώρα η Νιαουνάκη, ο Γιώργος ο Πιτσιτάκης, η Μαρία η Χαραλαμπίδου, η Μαρία η Δρακάκη, η Χριστίνα η Τσομπανάκη, η Λία η Μαστρογιαννίδου και ο Βαγγέλης ο Κατάκης ήταν τα κύρια πρόσωπα που κράτησαν ζωντανή την ιστορικότητά του.
Επίσης στα μέλη και τους εκάστοτε προέδρους του Συλλόγου που είχαν σαν κοινό τόπο τη βοήθεια και την ενίσχυση των πρωτοβουλιών του περιοδικού. Τα «Χανιωτάκια» μαζί με τα «Συνδικαλιστικά Νέα» αποτελούν το λαμπρό καθρέφτη της πολιτιστικής και ιδεολογικής πρωτοπορίας του συλλόγου εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης του νομού Χανίων.
Αναφέρομαι στα χρόνια που έζησα από μέσα το περιοδικό, χωρίς να ξεχνάω πως έχει ήδη παρέλθει μια δεκαετία από τότε. Σήμερα η συντακτική επιτροπή αποτελείται από νέα πρόσωπα που τους εύχομαι καλή δύναμη και δημιουργικές πρωτοβουλίες για την αντάξια συνέχεια της πορείας του περιοδικού.
Η σύγχρονη τεχνολογία διευκολύνει κατά πολύ τη διαδικασία έκδοσής του. Χωρίς όμως τη δημιουργική σκέψη της συντακτικής επιτροπής και χωρίς ιδέες που το εμπλουτίζουν και το κρατούν ζωντανό και φρέσκο είναι πολύ εύκολο να κλείσει τον κύκλο του και να παροπλιστεί, όπως κάθε καράβι, ακόμα και χάρτινο.
Καταλήγοντας, πιστεύω ότι το θέμα της διατήρησης στο χρόνο μιας τόσο σπάνιας, αξιόλογης και καθόλου εύκολης προσπάθειας, εξαρτάται κυρίως από το μεράκι, την ιδεολογία και τη συλλογική διάθεση των προσώπων που το υπηρετούν σε κάθε περίοδο. Πάντως, ένα είναι βέβαιο και αναμφισβήτητο: Πως σήμερα, τα παιδιά και η ελληνική κοινωνία περιμένουν από τους δασκάλους και τους καθηγητές τους πολλά περισσότερα απ’ ότι χτες.
Στο χέρι μας είναι, να μην περιοριστούμε στο ρόλο του γκρινιάρη κακοπληρωμένου δημόσιου υπαλλήλου που απλώς εκτελεί και κάποτε- κάποτε βγαίνει και παραπονούμενος ή με τις πράξεις μας να αποτελέσουμε ξανά μια αξιόλογη κοινωνική και εκπαιδευτική πρωτοπορία με νέα οράματα, ρηξικέλευθες δράσεις και διεκδικήσεις για μας και για τους μαθητές μας…
Σας ευχαριστώ!
Γιώργος Δασκαλάκης
Χανιά, 5 Απριλίου 2013